Aksioni për Nëna dhe Fëmijë është i dedikuar në shpëtimit e jetëve dhe përmirësimin e  shëndetit të foshnjave, nënave dhe fëmijëve në Kosovë përmes projekteve dhe programeve të ndryshme.

Së bashku me komunitetin, palët e interesuara dhe përkrahësit, ata avokojnë një kujdes më të mirë shëndetësor për gratë, nënat dhe fëmijët dhe zhvillojnë dhe zbatojnë programe dhe projekte për përmirësimin e rezultateve shëndetësore për gratë dhe fëmijët në Kosovë.

Vlorian Molliqaj, Drejtor Ekzekutiv, Albiona Beha, Hana Bucinca dhe Laberie Carreti, zyrtarë të programit, Elvanda Gojani, Koordinatore e programit K10, Vesa Kada, Menaxhere për ngritjen e fondeve dhe Hana Kurti Zyrtare për PR & Ngjarje na treguan gjithçka për misionin, aktivitetet dhe planet e ardhmshme të Aksionit për Nëna dhe Fëmijë.

Si u krijua Aksioni për Nënat dhe Fëmijët? Çfarë ka ndryshuar nga fillimi e deri më sot?

Vlorian: AMC u themelua për të adresuar shkallën e lartë të vdekshmërisë foshnjore dhe për të shpëtuar jetën e nënave dhe fëmijëve në Kosovë pas luftës së Kosovës. Me mbështetjen dhe partneritetin e partnerëve lokalë, kombëtarë dhe ndërkombëtarë, është bërë përparim i rëndësishëm, por mbetet ende shumë për tu bërë.

Shumë mbështetës nga Kosova dhe Shkolla Mjekësore Dartmouth u mblodhën dhe fillimisht themeluan "Fondacionin për Nëna dhe Bebe të Shëndetshme" në vitin 2009 me qëllimin e thjeshtë për të shpëtuar jetën e nënave dhe fëmijëve të tyre në Kosovë, nën iniciativën e Dr. James Strickler, Bashkëkryetar i Bordit të Drejtorëve të Komitetit Ndërkombëtar të Shpëtimit dhe Dekan në Shkollën e Mjekësisë Geisel në Dartmouth. Shtysa për krijimin e kësaj organizate të re jofitimprurëse buron nga programet e shëndetit riprodhues të financuara nga USAID që janë zbatuar nga Mjekët e Botës, AIHA, Americares, Shkolla Mjekësore Dartmouth dhe kolegët e tyre të shumtë në Kosovë. Individë me ndikim nga sektori i shëndetësisë, biznesit, kulturës dhe ekonomisë nga Kosova, SHBA-ja dhe diaspora iu bashkuan përpjekjeve për të mbështetur kauzën dhe e shndërruan themelin e sotshëm " Aksioni për Nëna dhe Fëmijë" që nga viti 2013.

Aksioni për Nëna dhe Fëmijë është një organizatë jofitimprurëse (OJQ) që zhvillon programe shëndetësore në Republikën e Kosovës. AMC beson se çdo fëmijë dhe nënë ka të drejtën për një jetë të shëndetshme, pavarësisht se ku ndodhet apo çfarë mjetesh ka.

Që nga themelimi i fondacionit tonë, kujdesi për nënën dhe fëmijën ka ecur shumë, edhe pse ka ende shumë për tu bërë. Më shumë se 3 milionë dollarë në medikamente dhe pajisje mjekësore janë dhuruar për institucionet tona të kujdesit shëndetësor dhe mijëra ofrues të kujdesit shëndetësor janë trajnuar.

Vlorian Molliqaj

Cili ishte motivimi juaj për të punuar në sektorin jofitimprurës?

Vlorian: Kam jetuar në Suedi për më shumë se pesë vjet dhe kam mbaruar studimet master atje për Shëndetin Publik. Duke parë se si funksionon sistemi shëndetësor atje, veçanërisht kur bëhet fjalë për shëndetin e nënave dhe fëmijëve, dhe në të njëjtën kohë duke parë sfidat e mëdha me të cilat po ballafaqohej sistemi shëndetësor në Kosovë, më bëri që të marr “vendimin e madh” që të kthehem në 2018 në vendin e origjinës dhe të kontribuoj këtu. Pasi isha I familjarizuar me punën e madhe të AMC-së, pa hezitim, vendosa t'i bashkohem këtij grupi fantastik njerëzish dhe të punoj në mënyrë aktive për të adresuar problemet që po ndikonin negativisht në shëndetin e nënave dhe fëmijëve. Tashmë kanë kaluar më shumë se katër vite dhe mendoj se ky ishte vendimi më i mirë në jetën time, për të cilin nuk do të pendohem kurrë. Shpëtimi i jetëve të të porsalindurve dhe përmirësimi i shëndetit të nënave dhe fëmijëve, është motivimi im më i madh dhe më bën të mendoj për të ardhmen time brenda sektorit jofitimprurës.

Në cilat aktivitete jeni më të fokusuar për momentin?

Albiona dhe Laberie: AMC ka Planin e saj Strategjik i cili fokusohet në përmirësimin e shëndetit të nënave dhe fëmijëve. Plani ynë Strategjik aktual për periudhën 2022-2025 ka pesë objektiva kryesore:

  • Reduktimi i shkallës së vdekshmërisë foshnjore dhe neonatale;
  • Reduktimi i vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë tek gratë;
  • Reduktimi i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë tek fëmijët;
  • Kontributi në përpjekjet për trajtimin e dhunës ndaj grave dhe abuzimit të fëmijëve;
  • Rritja e kontributit dhe vetëdijes filantropike në Kosovë dhe diasporë;

  • Albiona Beha

Programet/projektet tona aktuale që po zbatojmë përfshijnë programin e barnave dhe pajisjeve mjekësore ku, në bashkëpunim me shumë donatorë dhe organizata ndërkombëtare, ne ofrojmë medikamente dhe pajisje mjekësore që janë thelbësore për të shpëtuar jetën e nënave dhe fëmijëve. Falë bashkëpunimit tonë me Americares, ne sigurojmë Surfactant, një ilaç që përdoret për zhvillimin e mushkërive te foshnjat e lindura para kohe. Përveç kësaj, ne ofrojmë vitamina prenatale, amoksicilinë, kontraceptivë dhe pajisje të tjera mjekësore që kontribuojnë drejtpërdrejt në shëndetin e nënave dhe fëmijëve. Gjithashtu, kemi instaluar sistemin e oksigjenit në Klinikën e Neonatologjisë; kemi dhuruar aparatin e ultrazërit për sonografi për të diagnostikuar anomalitë e zemrës tek foshnjat; pajisjet CPAP për të rregulluar frymëmarrjen tek foshnjat; aparatin CRP në Neonatologji me të cilin aktualisht bëhen analizat e gjakut në klinikë dhe jo në laboratorë jashtë; llampa fototerapie për trajtimin e verdhëzës tek fëmijët; si dhe inkubatorët që kursejnë rreth 150 foshnja në vit.

Një program tjetër janë Qendrat Burimore të Shëndetit të Grave – Klasat e Nënave. Deri më tani kemi krijuar 14 qendra informative për shëndetin e grave të integruara në institucionet shëndetësore të nivelit parësor. Qëllimi kryesor i këtij programi është edukimi i grave duke filluar nga planifikimi familjar e deri te shtatzënia dhe lindja. Gratë mësojnë nga videot, leksionet edukative, seancat e grupeve të vogla dhe bisedat e drejtpërdrejta me mamitë, infermieret ose gjinekologët, të gjitha në një mjedis të larmishëm dhe me shumë ngjyra.

Labërie Carreti

Hana: Të mbështetur nga UNFPA, ne jemi iniciatorë dhe plotësues të programit të skriningut të kancerit të qafës së mitrës në Kosovë, përmes të cilit ofrohen Pap-teste falas për gratë dhe vajzat në Kosovë me qëllim të parandalimit të kancerit të qafës së mitrës. Pap-testet pa pagesë ofrohen përmes këtij programi në nivelin fillor për gratë dhe vajzat në Komunën e Prishtinës, Prizrenit, Mitrovicës dhe Pejës për të parandaluar kancerin e qafës së mitrës dhe për të rritur shanset për zbulimin e hershëm. Synimi ynë është ta zgjerojmë këtë program edhe në komunat tjera në mënyrë që të gjitha femrat në Kosovë t'u ofrohet ekzaminim në të ardhmen. Deri më sot, mbi 11 000 Pap teste falas u janë ofruar grave dhe vajzave të vendit tonë nëpërmjet këtij programi për parandalimin e kancerit të qafës së mitrës para se të shfaqet në barkun e nënës, si dhe për t'u dhënë mundësi vajzave që të ekzaminohen herët.

Hana Bucinca

Albiona: Programi Vizita në Shtëpi për gratë shtatzëna dhe fëmijët 0-3 vjeç është program i Ministrisë së Shëndetësisë, i mbështetur nga UNICEF në Kosovë përmes fondeve të Qeverisë së Luksemburgut dhe po zbatohet nga Aksioni për Nëna dhe Fëmijë. Programi synon të përmirësojë aksesin në shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor për gratë shtatzëna, fëmijët nën moshën tre vjeç dhe prindërit e tyre, veçanërisht për familjet më të rrezikuara. Programi i vizitave në shtëpi është i integruar në funksionet e Kujdesit Shëndetësor Parësor (KSHP), plotësues i praktikës së bazuar në institucion dhe pjesë e një vazhdimësie të kujdesit. Vizitat në shtëpi ndihmojnë familjet të identifikojnë problemet e të porsalindurve, duke përfshirë shenjat e sëmundjes, dhe në të njëjtën kohë mbështesin praktikat e ushqyerjes me gji dhe vaksinat, ku kontribuojmë edhe në rritjen dhe zhvillimin e fëmijës për të arritur potencialin e plotë të fëmijës. Vizitat në shtëpi kryhen nga ofruesit e kujdesit shëndetësor parësor, sipas standardeve të miratuara të programit. Paketa e vizitave në shtëpi përfshin një numër standard të vizitave: dy vizita të ofruara për gratë gjatë shtatzënisë së tyre dhe pesë vizita te fëmijët nga koha e lindjes së një fëmije deri kur fëmija mbush moshën tre vjeç, me vizita shtesë të ofruara bazuar në nevojat specifike të familjes. Numri i baballarëve të përfshirë gjatë vizitave në shtëpi në vitin 2022 është mbi 5000 mijë. Aktualisht, programi Vizita në Shtëpi zbatohet në të gjitha komunat e Kosovës.

Labërie, dhe Okarina: Një tjetër projekt që po zbatojmë është Kujdesi në grup në 1000 ditët e para, i cili është një projekt ndërkombëtar i financuar nga Bashkimi Evropian përmes programit HORIZON 2020 dhe udhëhiqet nga një konsorcium partnerësh nga Holanda, Belgjika, Mbretëria e Bashkuar, Afrika e Jugut, Surinami - Amerika e Jugut, Gana dhe Kosova. Objektivi kryesor i këtij projekti është zbatimi i kujdesit në grup për gratë shtatzëna gjatë 1000 ditëve të para në shtatë vende të ndryshme me të ardhura të larta, të mesme dhe të ulëta.

Kujdesi Antenatal në Grupin synon që gratë shtatzëna të ndajnë përvoja dhe të mësojnë nga njëra-tjetra, si dhe të diskutojnë së bashku shqetësimet që hasin gjatë shtatzënisë duke mësuar nga përvojat e njëra-tjetrës dhe nga këshillat e ndryshme që jepen nga profesionistët shëndetësorë për një shtatzëni më të shëndetshme.

Aktualisht këtë projekt jemi duke e realizuar në Lipjan dhe Prizren. Nga shkurti i vitit 2023 do ta zgjerojmë projektin edhe në komunën e Prishtinës, Vushtrrisë dhe Vitisë.

Okarina: Me mbështetjen e UNICEF-it, filluam zbatimin e programit 'Ushqyerja e Fëmijëve' duke u fokusuar në mjetet, udhëzimet/menytë dhe rekomandimet për ushqimin e shëndetshëm për fëmijët, të cilat u zhvilluan, miratuan dhe u shpërndanë nga Ministria e Shëndetësisë dhe Ministria e Arsimit dhe gjithashtu do të integrohen në kurrikulat e parashkollorëve dhe të shkollave fillore, të gjitha me qëllim të krijimit të shprehive të shëndetshme të të ushqyerit tek fëmijët. Për më tepër, ne kemi zbatuar fushata ndërgjegjësuese, trajnime me mësues dhe edukatorë dhe sesione me prindërit dhe fëmijët në shkollat fillore.

Okarina Gorani

Elvanda: AMC drejton gjithashtu Koalicionin e Organizatave për të Drejtat e Shëndetit Riprodhues të quajtur K10, i cili përfaqëson një koalicion prej dhjetë organizatash joqeveritare që synojnë përmirësimin e shëndetit riprodhues seksual dhe avancimin e të drejtave riprodhuese. I krijuar me iniciativën e Aksionit për Nëna dhe Fëmijë (AMC) dhe me mbështetjen e UNFPA- Zyra në Kosovë, K10 është Koalicioni i parë i këtij lloji në Kosovë, që adreson sfidat e shumta me të cilat ballafaqohet Kosova në lidhje me shëndetin riprodhues seksual dhe të drejtat riprodhuese. Që nga viti 2016, ne jemi duke punuar në konsolidimin e përpjekjeve të disa organizatave në fushën e shëndetit riprodhues seksual duke krijuar një trup të përbashkët avokues që ndikon në përmirësimin e politikave që promovojnë të drejtat e shëndetit riprodhues në Kosovë.

Në planin afatgjatë, koalicioni synon të përmirësojë politikën, kornizën ligjore dhe ndërgjegjësimin për shëndetin riprodhues dhe të drejtat e shëndetit riprodhues në Kosovë përmes punës së rregullt avokuese të bazuar në dëshmi të organizatave të shoqërisë civile të mobilizuara si Koalicion.

Në periudhën afatmesme, Koalicioni K10 synon të avokojë me vendimmarrësit e qeverisë për rëndësinë e buxhetimit për materialet shpenzuese që lidhen me shëndetin seksual riprodhues dhe të këshillojë Ministrinë e Shëndetësisë për zbatimin e një plani strategjik për planifikimin e familjes dhe promovimin e të drejtave riprodhuese.

Elvanda Gojani

Si financohet shoqata juaj? Me cilin lloj të donatorëve punoni më shumë dhe si? Si mund ta mbështesë dikush punën tuaj?

Vlorian: Ne besojmë se për të qenë një organizatë e qëndrueshme, është e DOMOSDOSHME të diversifikohen fondet. Kjo është arsyeja pse ne përpiqemi të përdorim mjete dhe metoda të ndryshme për të marrë financim. Aktualisht, mund të them se kemi katër burime kryesore financimi që janë:

1. Grantet dhe partneriteti me organizata/institucione kombëtare dhe ndërkombëtare (përfshirë institucionet qeveritare, agjencitë e OKB-së, BE-në, Americares dhe fondacione/institucione të tjera ndërkombëtare;

2. Donatorët privatë (korporata, kompani dhe individë) në Kosovë dhe diasporë. Ne organizojmë ngjarje vjetore për mbledhjen e fondeve në Kosovë dhe diasporë, ku kompanitë dhe individët mund të bashkohen dhe të dhurojnë për të mbështetur kauzën tonë;

3. Ndërmarrja Sociale - AMC krijoi një dyqan të dorës së dytë i cili quhet Teshavesha. Teshavesha u hap në vitin 2016, dhe që atëherë është rritur në mënyrë të vazhdueshme falë kontributit të qytetarëve tanë. Modeli i dyqanit është i tillë që fton qytetarët të dhurojnë veshje që nuk i përdorin më dhe më pas t'i shesin me çmime simbolike. Misioni i Teshavesha është mbledhja e fondeve për mbështetjen e programeve shëndetësore të Fondacionit “Aksioni për Nëna dhe Fëmijë” brenda Republikës së Kosovës; hapja e vendeve të reja të punës për gratë e margjinalizuara; riciklimi i materialeve dhe produkteve tekstile në Kosovë.

Si kontribuon organizata juaj në zhvillimin e filantropisë në Kosovë?

Vesa dhe Hana: Që nga themelimi i fondacionit tonë, ne jemi përkushtuar së bashku me mbështetjen e donatorëve dhe partnerëve tanë që të përmirësojmë sistemin shëndetësor në atë nivel ku çdo nënë dhe çdo fëmijë, pavarësisht nga statusi socio-ekonomik, të pranojë shërbimet shëndetësore cilësore në vendin tonë pa qenë nevoja për të kërkuar mbështetje financiare për trajtim mjekësor jashtë vendit. Jemi të vetëdijshëm se kemi edhe shumë punë për të bërë, por në të njëjtën kohë kemi një vizion të qartë se çfarë na pret gjatë gjithë këtij rrugëtimi. Dhe jemi shumë të lumtur që bujaria e vazhdueshme dhe mbështetja e palëkundur nga shumë dashamirës dhe donatorë na motivojnë që të mos i ndalim kurrë përpjekjet tona dhe të ndjekim këtë rrugë gjithmonë të shoqëruar nga ju. Roli i filantropisë mund të sjellë ndryshime thelbësore në Kosovë, veçanërisht në drejtim të forcimit të sistemit të saj të kujdesit shëndetësor. Për më tepër, është thelbësore për ndërtimin e marrëdhënieve ndërmjet komuniteteve filantropike në Kosovë dhe Shteteve të Bashkuara. Për të rritur ndërgjegjësimin për rëndësinë dhe rolin e filantropisë në Kosovë, AMC është e përkushtuar të organizojë disa ngjarje për mbledhjen e fondeve në Kosovë, Cyrih dhe SHBA në mesin e diasporës shqiptare.

Si pjesë e përpjekjeve tona për marrëdhëniet me publikun dhe ndërgjegjësimin, AMC ka krijuar një prani në mediat sociale në platforma të ndryshme të mediave dixhitale. Prania e krijuar i mban të informuar donatorët, partnerët, palët e interesuara, bashkëpunëtorët dhe komunitetin tonë për arritjet, rezultatet dhe misionin e përgjithshëm të AMC. Programet e mediave televizive dhe radiofonike në të cilat ne marrim pjesë gjatë gjithë vitit përdoren për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të mbrojtur misionin e AMC që është të shpëtojë jetë dhe të përmirësojë shëndetin e foshnjave, fëmijëve dhe nënave në Republikën e Kosovës.

Ne përdorim zërin tonë për të kërkuar ndërgjegjësim filantropik dhe mbështetje për punën tonë, avokojmë, rrisim ndërgjegjësimin dhe edukojmë përmes fushatave të ndryshme edukuese dhe informuese që promovojnë programet tona shëndetësore dhe punën tonë.

Vesa Kada

A bashkëpunoni me organizata të tjera jofitimprurëse? Mund të na thoni më shumë për këtë?

Vlorian: AMC ka krijuar dhe vazhdon të kultivojë partneritete me të gjithë aktorët e kujdesit për nëna dhe fëmijë në Kosovë, duke përfshirë institucionet qeveritare, institucionet publike shëndetësore dhe organizatat jofitimprurëse vendore dhe ndërkombëtare. AMC ka punuar dhe bashkëpunon ngushtë me Ministrinë e Shëndetësisë, Agjencitë e OKB-së në Kosovë, institucionet publike të kujdesit shëndetësor në të gjitha nivelet dhe autoritetet komunale shëndetësore. Gjithashtu, AMC drejton Koalicionin e OJQ-ve K10, i cili mbron dhe zbaton projekte në QKMF (Qendrat kryesore Familjare) dhe shëndetin riprodhues.

AMC ka një lidhje të veçantë me Kolegjin Dartmouth, me fokus të veçantë në bashkëpunimin e saj të vazhdueshëm me Dickey Center në zyrën e Dartmouth Global Health. Për më tepër, AMC është pjesë e një konsorciumi të udhëhequr nga TNO (Holandë) Group Care Global (SHBA) dhe dhjetë organizata të tjera anëtare ndërkombëtare.

Cilat janë sfidat më të mëdha me të cilat përballeni?

Hana: Ne besojmë që duhet të forcojmë sistemin shëndetësor. Ne në AMC besojmë se rrënja e problemit duhet të trajtohet. Sepse vetëm me një sistem shëndetësor të fortë dhe të zhvilluar ne nuk do të përballemi me sfida kaq të mëdha. Sepse me një sistem shëndetësor ku nuk mungojnë pajisjet mjekësore dhe medikamentet esenciale dhe ku vazhdimisht rriten kapacitetet e punonjësve shëndetësorë, çdo fëmijë dhe çdo grua do të mund të trajtohet, pavarësisht nga kushtet e tyre ekonomike dhe sociale.

Disa nga sfidat me të cilat përballemi çdo ditë janë:

  • Pandemia COVID-19 dhe ndikimi i saj në sektorin e shëndetësisë dhe sektorë të tjerë
  • Qëndrueshmëri e kufizuar e rezultateve të arritura për shkak të afateve të kufizuara kohore të projekteve dhe kapacitetit të dobët absorbues të institucioneve/qeverisë dhe motivimit të stafit për të ruajtur praktikat dhe ndryshimet e mira
  • Qarkullim i shpeshtë i stafit të MSH- Ministria e Shëndetësisë dhe pamjaftueshmëria e kapaciteteve të burimeve njerëzore të Ministrisë së Shëndetësisë që merren me Qendrat Kryesore të Mjekësisë Familjare.
  • Marrëdhëniet e parregulluara ndërmjet ofertuesve publik dhe privat të shërbimeve të kujdesit shëndetësor me shërbime gjithnjë e më shumë të ofruara nga sektori privat
  • Financimi i ulët i qeverisë për shëndetësinë dhe mungesa e mbështetjes politike për MSH

Cilin e konsideroni suksesin tuaj më të madh dhe çfarë është më pas?

Vlorian: Gjatë viteve të fundit, ne kemi arritur disa momente të rëndësishme dhe po vazhdojmë të rritemi në ndikim falë bujarisë së donatorëve tanë dhe bashkëpunimit të mirë me partnerët tanë. Disa nga rezultatet kryesore përfshijnë:

  • Jetët e më shumë se 5,000 foshnjave në Kosovë u shpëtuan falë medikamentit Surfaktant dhe përdorimit të CPAP;
  • Rreth 2000 foshnja kanë përdorur Sistemin e Oksigjenit dhe CRP deri tani;
  • Inkubatorët përdoren nga më shumë se 4000 foshnja;
  • Ne kemi hapur 14 Qendra Informative për Shëndetin e Grave ‘Klasa për Nënat’ nga të cilat deri tani kanë përfituar më shumë se 10,000 gra shtatzëna dhe prindër;
  • Pajisjet mjekësore dhe medikamentet në vlerë prej më shumë se 3,000,000 € i janë dhuruar Klinikës së Neonatologjisë dhe Pediatrisë dhe institucioneve të tjera shëndetësore.

Për këtë vit, ne planifikojmë të vazhdojmë me projektet dhe programet tona aktuale. Disa nga rezultatet specifike që ne angazhohemi të arrijmë gjatë vitit 2023 përfshijnë:

  • Sigurimi i medikamenteve thelbësore për shpëtimin e jetës për rreth 400 foshnjat e lindura para kohe;
  • Sigurimi i vitaminave prenatale, amoksicilinës, IUD-ve dhe medikamenteve të tjera për 3000 gra;
  • Edukimi i më shumë se 2,000 prindërve për planifikimin familjar, shtatzëninë e hershme, lindjen e fëmijëve dhe periudhën para dhe pas lindjes;
  • Ofrimi i shërbimeve shëndetësore nëpërmjet Programit të Vizitave në Shtëpi për më shumë se 40,000 gra shtatzëna dhe fëmijë 0-3 vjeç;
  • Mbështetja e 2,5000 grave për t'u kontrolluar për kancerin e qafës së mitrës duke ofruar Pap-test falas.